کاپ ۲۹ و نقش‌آفرینی اسرائیل در سایه رابطه دیرینه با باکو: ایران شرکت کند یا نه؟

نشست تغیرات اقلیمی سالانه سازمان ملل متحد امسال هم در نزدیکی مرز‌های ایران برگزار می‌شود؛ باکو. جایی که نشست را برای ایران دارای ابعادی متفاوت از ادوار پیشین می‌کند و به همین دلیل غیر از بحث‌های تخصصی مرتبط با آن، نحوه حضور هیات ایران نیز محل بحث‌های سیاسی نیز قرار گرفته است. در واقع آنچه کاپ ۲۹ در باکو را متفاوت می‌کند، شرایط منطقه و البته رابطه راهبردی جمهوری باکو با اسرائیل است.

هرچند کارشناسان تاکید دارند که این نشست ابعادی اقتصادی دارد، اما در مقابل گفته می‌شود که در پشت صحنه این رویداد بین‌المللی اسرائیلی‌ها فعال هستند. به همین دلیل در ایران نیز برخی گروه‌ها خواستار کاهش سطح مشارکت ایران در کاپ ۲۹ هستند و عده‌ای نیز پا را فراتر گذاشته و از رییس‌جمهور خواستند تا نشست را تحریم کند.

باکو و رابطه دیرینه با اسرائیل

جمهوری باکو سرزمینی که با ایران ۶۷۰ کیلومتر مرز مشترک دارد. این کشور تنها همسایه ایران است که از دیرباز، یعنی از سال ۱۹۹۲ با اسرائیل رابطه برقرار کرد. در آن سال جمهوری باکو از اتحاد جماهیر شوروی استقلال پیدا کرد و اسرائیل به سرعت این استقلال را به رسمیت شناخت. یک سال بعد سفارت اسرائیل در باکو افتتاح شد و روابط این دو در مسیر توسعه همه‌جانبه قرار گرفت. امروز بیش از ۱۴۰ شرکت از اسرائیل در جمهوری باکو فعالیت می‌کنند که حوزه کار آن از انرژی تا کشاورزی و نظامی گسترده است. در مقابل نیز اسرائیل ۴۰ درصد نفت خود را از باکو وارد می‌کند. از مسیری که از به وسیله خط لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان از ترکیه نیز می‌گذرد. این روابط گسترده در ۲۹ مارس ۲۰۲۳ (۹ فروردین ۱۴۰۲) یعنی شش ماه قبل از حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل، منجر به افتتاح سفارت جمهوری باکو در اسرائیل شد. به این ترتیب در دهه چهارم، سطح روابط به بالاترین حد خود رسید. به همین دلیل باکو در بحبوحه جنگ و جنایت رژیم اسرائیل در غزه مواضعی به شدت محافظه‌کارانه داشته و تلاش می‌کند تا با ایستادن در میانه، از یک سو روابط خود را اسرائیل را حفظ کند و از سوی دیگر جایگاهش در میان کشور‌های مسلمان منطقه را از دست ندهد.

افزایش روابط نظامی باکو با اسرائیل و پاسخ ایران

روابط گسترده باکو با اسرائیل در سال‌های اخیر واکنش‌های آشکاری در ایران در پی داشته است. حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه فقید دولت سیزدهم دو سال قبل از حضور اسرائیل در سراسر جمهوری باکو سخن گفت. این موضع‌گیری آشکار به دلیل بالارفتن سطح روابط و البته تنش‌آفرینی‌های الهام علی‌اف رییس‌جمهور این کشور در رابطه با ایران بود. این روابط به ویژه در حوزه نظامی برای ایران منافع‌ملی ایران نگران‌کننده تلقی شد. به همین دلیل واکنش ایران فقط به موضع‌گیری محدود نماند و در ۲۸ مهر ۱۴۰۱ رزمایش گسترده سپاه در نطقه مرزی ارس برگزار شد. در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۱)، خرید تجهیزات نظامی باکو از اسرائیل به بیش از ۱.۶ میلیارد دلار افزایش یافته بود و تا سال ۱۳۹۵، حجم تسلیحات ارسال شده به باکو از اسرائیل به ۶ میلیارد دلار رسید. رشد این اعداد در سال‌های اخیر نیز ادامه داشته است و نمود آن در جنگ آخر قره‌باغ میان جمهوری باکو و ارمنستان بود. در این جنگ جمهوری باکو آشکارا از حمایت‌های نظامی و تسلیحاتی اسرائیل بهره می‌برد؛ از اسلحه‌های اسرائیلی تاوور تار-۲ گرفته تا سامانه‌های موشکی تا پهپاد‌های اسرائیلی.

ترکیه، متحد باکو برای تجارت با اسرائیل

متحد دیگر جمهوری باکو در رابطه با اسرائیل ترکیه بوده است. ترکیه نیز روابط تجاری خود را با اسرائیل افزایش داده و نقش آن در انتقال نفت به اسرائیل از بندر جیهان انکارناشدنی است. هرچند در ظاهر رجیب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه، موضع‌گیری‌های تندی علیه اسرائیل دارد و نتانیاهو را با هیتلر مقایسه می‌کند، بندر‌های این کشور به روی تجارت با اسرائیلی‌ها باز است. به همین دلیل تاکنون بار‌ها اعتراضاتی در ترکیه علیه تجارت با اسرائیل و صادرات نفت آذربایجان شکل گرفته است. در تیر ماه اعضای گروه «هزار جوان برای فلسطین»، مقر شرکت انرژی دولت «سوکار» جمهوری باکو در استانبول را هدف گرفته و روی دیوار‌های آن رنگ قرمز پاشیدند. به تازگی، یعنی ۱۲ آبان نیز مردم در استانبول بار دیگر تجمع کردند تا اعتراض خود را نسبت به تداوم تجارت با رژیم اسرائیل نشان دهند. در حالی که اردوغان اردیبهشت ماه اعلام کرده بود که تجارت با اسرائیل متوقف شده است. مواضع الهام علی‌اف رییس‌جمهور باکو حتی در ظاهر نیز چندان ضداسرائیلی نیست. او خرداد ماه در نشست مطبوعاتی مشترک با رییس‌جمهور مصر در این زمینه گفته بود: «نگرش آذربایجان روشن است. باید یک کشور مستقل فلسطینی ایجاد شود و بیت المقدس شرقی پایتخت آن باشد. فاجعه غزه باید هر چه زودتر پایان یابد، جنگ باید متوقف شود و همه مشکلات باید از طریق مذاکره حل شود.»

ایران در کاپ ۲۹ شرکت کند یا نه؟

از ماه‌ها قبل آیراک هرتزوگ رییس‌جمهور رژیم اسرائیل اعلام کرده که در بیست‌ونهمین نشست تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد شرکت می‌کند. این نشست در چارچوب کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره تغییرات اقلیمی ۱۹۹۴ و معاهده پاریس برگزار می‌شود. جمهوری باکو اعلام کرده که حضور ۵۰ کشور در سطح رییس دولت قطعی شده است. اما اینکه ایران در چه سطحی و چگونه در نشست شرکت می‌کند همچنان محل بحث است. در این زمینه کارزاری نیز راه افتاده که از رییس‌جمهور می‌خواهد به دلیل اینکه «امکانات جمهوری آذربایجان در این نشست جهانی در اختیار رئیس رژیم صهیونیستی و هیئت همراه خواهد بود» دولت یا از اعزام هیات به این نشست خودداری کند یا هیاتی در سطح پایین به نشست بفرستد. در مقابل عده‌ای می‌گویند که دولت باید از هر ظرفیتی برای پیشبرد دیپلماسی سیاسی و اقتصادی خود استفاده کند.